► POESIE GRECQUE TRADUITE (ὁ λύχνος n° 135, article deux)

Patroclos LEVENTOPOULOS

Épitaphes

(Éd. Gabrielidis, Athènes, 2010)

ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ ΛΕΒΕΝΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ

Né à Athènes en 1953, Patroclos Leventopoulos a étudié la littérature anglaise et enseigné à Lesbos puis à Athènes. Son regard poétique se porte aussi bien vers un passé lointain que vers une vision expérimentale de la poésie. Il aime dessiner, agrémenter de croquis ses poèmes, et pratique la photo poétique (comme le montre la couverture d’Épitaphes que nous reproduisons ici). Ses œuvres : Le Poète, éd. Kastaniotis, Athènes, 1999 ; Lexithirio, éd. Gabrielidis, Athènes, 2006 ; diverses publications dans des journaux et revues.

Avec ces Épitaphes, l’auteur renoue avec un genre très ancien, dont l’Anthologie palatine (x^e s. apr. J.-C.) a recueilli les plus beaux spécimens : poèmes courts destinés théoriquement à être gravés sur une pierre tombale, en général élégiaques, élogieux, héroïques (comme celui de Simo­nide de Céos – vi^e s. av. J.-C. – sur les trois cents Spartiates tombés aux Thermopyles*) ; mais aussi satiriques et ironiques (τὰ σκωπτικὰ) fustigeant les vices du défunt et, entre autres, son incapacité à envisager la mort comme un terme radical à toutes ses ambitions et vanités.

C’est ce dernier genre et ce dernier point surtout que cultive l’auteur, tout en le rafraîchissant par une mise en scène décalée, particulièrement savoureuse, qui place nos contemporains dans un enfer mythologique. Onassis chez Hadès ou Pluton…

* Ὥ ξεῖν᾽, ἄγγειλον Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε / κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι « Ô voyageur, annonce aux Lacédémoniens qu’ici / nous sommes tombés en obéissant à leurs lois ».

*****

στ´

εις νοικοκύρην φιλἀργυρον

Όσα κι αν καταχώνιασες

Τον Άδη δεν τον μόνοιασες

Κι εκεί κάτω το αυτί τους δεν ιδρώνει

Για δαρεικούς δολάρια ή για χρυσό

Και πρώτον πρώτον κάθε πονηρό

Στέλνει ο Χάρος για καψόνι.

στ’ (6)

à un propriétaire avare

Malgré tout ce que tu as enterré

Tu ne t’es pas concilié Hadès

Car sous terre ils n’en ont rien à cirer

Des dariques des dollars ou de l’or

Et en tout premier Charon

Envoie tous les petits malins se faire bizuter.

*****

η´

εις άεργον περιστασιακόν κλέφτη

Ω Άγιοι Ασώματοι σχωρέστε με

Που βάζω χέρι στο παγκάρι.

Του βίου η ανάγκη το επιτάσσει

Για να μη λιμοκτονώ.

Τάμα σάς κάνω μόλις μου χαμογελάσει η τύχη

Την εικόνα σάς θα ντύσω με ασήμι και χρυσό.

η’ (8)

à un voleur occasionnel au chômage

Ô Saints Archanges pardonnez-moi

Si je dévalise le tronc des cierges

Le besoin m’y oblige

Pour ne pas mourir de faim.

Je fais vœu qu’à peine le sort me sourira

Je couvrirai d’or et d’argent votre icône.

*****

ιγ´

εις υπέργηρον ερωτοπαθή γραίαν

Γραΐδιον ολόδροσον άρτι αφιχθέν στον Άδη

Εις τύμβον ιδιόκτητον

Με σοβαρόν τινα κύριον εις το κοιμητήριον

Εχέμυθη αμοιβαία σχέση επιθυμεί

Διακριτική συνεύρεση προς σωτηρίαν της ψυχής.

Δεκτή μεταφυσική στοργή, έστω μαρμαρένιο χάδι

Ή ό, τι άλλο ήθελε προκύψει στο σκοτάδι.

ιγ’ (13)

à une vieille de complexion amoureuse

Une petite vieille toute fraîche à peine arrivée dans l’Hadès

Dans une tombe privée

Désire avec monsieur sérieux dans le cimetière

Relation secrète

Rendez-vous discrets pour le salut de l’âme.

Accepte tendresse métaphysique, et même caresse de marbre

Ou tout ce qui pourrait advenir dans le noir.

*****

ιστ´

εις αδιόρθωτον πρεσβύτην ερωτύλον

Πλήρης ημερών και ηδονών

Πρεσβύτης αποδήμησες

Στον έσχατό σου προορισμό

Που τόσοι σε περιμέναν φίλοι.

Μα την παλιά σου τέχνη δεν εξέχασες,

Μόλις το πόδι σου επάτησες εδώ

Τη νύφη Ηβινόη έβαλες σε πειρασμό

Όταν ασύστολα καυχήθηκες

Με τόσες σπουδαίες γνωριμίες και τον Άδη κολλητό

Σίγουρα θα της έξασφάλιζες προνομιούχα θέση

Δίπλα στης Εκάτης το βωμό.

ιστ’ (16)

à un vieux galant incorrigible

Chargé d’ans et de plaisirs

Tu es parti

Vers ta dernière destination

Où t’attendaient tant d’amis.
Mais tu n’as pas oublié ton vieux métier,

À peine as-tu mis le pied ici

Que tu as induit en tentation la jeune épousée Hévinoé

En te vantant à elle avec effronterie :

Tu avais tant de relations importantes et Hadès était un pote

Tu lui obtiendrais sûrement une place de faveur

Près de l’autel d’Hécate.

*****

λα´

εις αποβιώσαντα μαικήναν

Τα σκυλοκάραβά σου καμάρωναν οι ωκεανοί

Άστραφταν οι επαύλεις σου με αμύθητη χλιδή

Χωρίς την πολυτέλεια μιας κάποιας ηθικής

Με σιδερένια θέληση στην κόψη της στιγμής

Μια αυτοκρατορία έφτιαξες επί της γης.

Δεν ήξερες τι είναι γιορτή Κυριακή ή Σάββατο

Τίποτα να μην αφήσεις αθησαύριστο

Ώσπου την βρήκες τελικά από την επάρατο.

Τώρα δυστυχώς στα λίγα πρέπει να αρκεσθείς

Με τέτοιο καθεστώς σκληρό κι αδιάφθορο

Στον Άδη ποιος να διανοηθεί να δωροδοκηθεί

Το χρήμα μοιάζει πράγμα ακατάληπτο

Οι Κροἰσοι κλαίνε γοερά στης Στύγας τα νερά

Κι αφού δεν έχει τίποτα να ανταγωνισθείς εδώ

Τουλάχιστον ας επωφεληθείς:

Αρκέσου ειρηνικά να αναπαυθείς

Κάτω από έναν ψηλό ευκάλυπτο.

λα’ (31)

à un mécène défunt

Tes rafiots se pavanaient sur les océans

Tes villas brillaient d’un faste fabuleux

Sans le luxe d’une quelconque morale

Avec une volonté de fer à l’instant critique

Tu as bâti un empire sur la terre

Tu ne connaissais pas de fête de dimanche ou de samedi

Afin de ne rien laisser inexploité

Jusqu’à ce qu’à la fin tu sois frappé par la maladie maudite*.

Aujourd’hui malheureusement il faut te contenter de peu

Avec un État si rigide et incorruptible

Dans l’Hadès qui peut imaginer de se laisser corrompre

L’argent semble une chose incompréhensible

Les Crésus pleurent lamentablement dans les eaux du Styx

Et puisque tu n’as pas ici de concurrent

Au moins profites-en :

Contente-toi de reposer en paix

Sous un grand eucalyptus.

* Η επάρατος (νόσος) : la maladie maudite, litote habituelle en grec pour désigner le cancer.

*****

λβ´

σχόλιον υπερευσεβούς πιστού

Παροιμιώδης για την ευσέβεια

Και τη ρητορική σου ευγλωττία

Θα μείνεις στη μνήμη των πιστών

Σε όλη την ενορία

Ως φωτεινόν παράδειγμα με ήθος και συνέπεια

Ώστε να παραβλἐψουμε τη μικρή αβλεψία

—γλώττα λανθάνουσα η ιδεοληψία—

Ότι την τύχη σου είχε συνδράμει

Αυτοπροσώπως ο Θεός,

Ώστε με εκείνο το εκ βαθέων «δόξα να ᾽χει ο Θεός»

Η ευγνωμοσύνη έβρισκε απτό αντίκρισμα

Ομολογία αυθόρμητη για μεροληψία

Εντούτοις κοινός τόπος νεοελληνικώς

Να συναλλάσσεται η θεότης

Κι απόλυτα θεμιτός συμβιβασμός

Πίστις Ορθολογισμός και επίγεια Περιουσία,

Σαν ιδανικός συνδυασμός,

Πατροπαράδοτο τρίγωνο με διαχρονική αξία,

Έσονται θαυματουργώς εις σάρκαν μίαν.

λβ’ (32)

note sur un pharisien

Pour ta piété proverbiale

Et ton emphase oratoire

Tu resteras dans le souvenir des croyants

De toute la paroisse

Comme un exemple lumineux de moralité et de constance

Aussi fermons-nous les yeux sur la petite inadvertance

– lapsus ou idée fixe –

« Dieu en personne avait contribué à ta chance »

Si bien qu’en prononçant du fond du cœur « gloire soit à Dieu »

La reconnaissance trouvait un répondant concret

Un aveu spontané de favoritisme

Au demeurant que la divinité ait des relations d’affaires

Est un lieu commun néogrec

Et un compromis absolument licite

Foi Rationalisme et Biens de ce monde

Comme une combinaison idéale,

Un triangle ancestral à la valeur éternelle

Seront miraculeusement une seule chair.

*****

μ´

εις επιδειξία γνώσης

Με έναν αραμπά πτυχία αποδημείς από τη ζωή

Μα πού ο Πλούτων να νοιαστεί να σ᾽ τα αναγνωρίσει

Το «Ματαιότης ματαιοτήτων»

Με ψίθυρους ψυχών και κοπετό παντού

Ενσπείρει του ανέμου η πνοή,

Μόνο με μαύρο χυλό από το κοινό συσσίτιο

Ο καθείς στον Άδη δικαιούται να δειπνήσει.

Πας επιδειξίας παραβάτης

Σκληρή επισύρει πάνω του ποινή,

Με τις περγαμηνές τους

Σφουγγίζουνε τα δάκρυα οι θνητοί

Και με αυτές κάνουν φρυκτωρίες

Ή ανάβουν τα λυχνάρια

Του Άδη οι φθονεροί φρουροί

Ώσπου προσωπικά ο Πλούτων μεριμνήσει

Να κατασχέσει τα τεκμήρια αυτά κι ερμητικά

—κιτρινισμένα φύλλα που βοούν αλαζονικά—

Μέσα στο απροσπέλαστο σκευοφυλἀκιο

Της μνήμης ασφαλίσει.

μ’ (40)

à l’étalage de science

Tu quittes la vie avec un tombereau de diplômes

Mais Pluton se soucie comme d’une guigne de les reconnaître

« Vanité des vanités »

Sème le souffle du vent

Parmi les soupirs des âmes et les lamentations universelles,

Tout un chacun chez Hadès a droit seulement

Au brouet noir de la soupe populaire.

Qui est coupable de parader

S’attire un châtiment terrible,

Avec ses parchemins

Les morts essuient leurs larmes

Et les gardiens jaloux d’Hadès

En font des signaux de feu la nuit

Ou allument les lampes

Jusqu’à ce que Pluton s’en occupe personnellement

Confisque ces preuves et hermétiquement

– feuilles jaunies qui crient avec arrogance –

Les mette sous clé

Dans le coffre-fort inaccessible de la mémoire.

*****

μθ᾽

μεταθανάτιες ταξιδιωτικές οδηγίες

 

Οι κανονισμοί είναι σαφείς και αυστηροί.

Κάθε ταξιδιώτης δικαιούται το πολύ

Δυο λίτρα λάδι στο ταξίδι μαζί να πάρει.

Άντε κι ένα μικρό φλασκί γλυκό κρασί

Κι ένα λυχνάρι λάθρα να περάσει στο ταγάρι

Μην σκοντάψει και ολέθρια χαθεί

Στα πρώτα του βήματα στον Άδη.

μθ’ (49)

conseils de voyage posthumes

Les règlements sont clairs et sévères.

Chaque voyageur a le droit d’emmener avec lui

Deux litres d’huile au maximum.

Et allez ! un petit flacon de vin doux

Et un lampion à passer clandestinement dans sa musette

Pour qu’il n’aille pas trébucher et par malheur périr

À ses premiers pas dans l’Hadès.

*****

ξ´

επισήμανση λατρευτικού κτίσματος

εις κοιμητήριον

 

Ω σεβαστοί εν ευρώ αδελφοί,

Το ορθογώνιο ετούτο κτίσμα

Μην εκλάβετε για μνήμα

Αφού λαμπρού ανδρός τα λείψανα

Δεν περιέχει.

Του Ερμή είναι ο σύγχρονος βωμός

Που επί 24ώρου βάσεως

Τις υπηρεσίες του παρέχει

Κι ως εκ τούτου δεν έχει χρείαν

Μοσχολίβανου και σμύρνας.

Με τόκους υπερημερίας ευφραίνεται ο θεός

Αλλά ασμένως δέχεται προσφορές θυσίας

Εκλεκτής κτηνοτροφίας

Και εις επείγουσας περιπτώσεις και ανθρωποθυσίας.

ξ’ (60)

signalement d’un édifice religieux

dans un cimetière

Ô révérés frères en Euro,

Cet édifice rectangulaire

Ne le prenez pas pour un tombeau

Car il ne contient pas

Les restes d’un grand homme.

C’est l’autel moderne d’Hermès

Qui 24 heures sur 24

Offre ses services

Et ainsi n’a nul besoin

De myrrhe et d’encens.

Le dieu se délecte des intérêts moratoires

Mais reçoit avec plaisir les sacrifices

D’animaux d’élevage sélectionnés

Et même en cas d’urgence des sacrifices humains.

Présentation et traduction Janine Kaminski

---

---